 |
| Արմեն Օհանյան |
Երկրորդ հեքիաթը, կամ հեքիաթի նորովի մեկնաբանությունը կրկին պատկանում է երիտասարդ ժամանակակից գրողի` Արմեն Օհանյանին: Հեքիաթը կոչվում է Կիկոսի վերադարձը ու Կիկոսի շարունակությունն է: Կիկոսը վերադառնում է և պատմում իր իսկ հեքիաթը պարզապես արդեն Արմեն Օհանյանի միջոցով: Սա և հեքիաթ է , և հեքիաթի վերլուծություն, վերլուծություն հենց հերոսի կողմից: Հեքիաթի հերոսն է ներկայացնում իր հեղինակներին, հարգանքով հիշում Թումանյանին ու ներկայացնում նաև մյուս հեղինակին: «Անունն Արմեն է, էս տողերի հեղինակն է: Բարդ ենք հարաբերվում, լեզու չենք գտնում: Հեղինակս ուզում է հաղթահարել իմ մահվան պատմությունը, քանի որ համոզված է. իր ժողովրդի հետագա հաջողությունը Թումանյանի հեքիաթները վերապրելուց է կախված: Նրա հասկանալով` հայկական ժամանակը քարացել է երեք հզոր հեքիաթի մեջ. Ձախորդ Փանոսը հայի անցյալն է, հայի բախտը, որ չի բերել, Քաջ Նազարը` ներկան, հայոց երազն ու երազանքը, իսկ Կիկոսի մահը` վախն ապագայի նկատմամբ»:
Ապա պատմում է «իր մահը», հենց այդպես, ամեն ինչ եղել է , ինչպես Թումանյանի հեքիաթում, մայրն ու մորաքույրներն չեղած բանի համար այդպիսի ողբ են դրել, պապն էլ ստիպված անթաղում քելեխ է տվել, որ իր կույս աղջիկների մեջ մտած սարսափը դուրս գա ու չբերություն չբերի: Ու չբերեց., պատմում է Կիկոսը, երեք տարի հետո ծնվեցի ես: Բայց մինչև Կիկոսի «երկրորդ կյանքին» անցնելը կանգ առնենք առաջինի վրա:
Իսկապես, մենք շատ ենք սիրում "ողբալ" այն, ինչը դեռ չի եղել, և կարող է երբեք էլ չլինել...: Երբեմն այնքան "զգացմունք" ու "եռանդ" ենք դնում չեղած բանի մեջ, որ հոգնում ենք, և շատ կարևոր ու ստեղծագործ ձեռնարկումներ անկատար թողնում կամ պարզապես անտեղի վատնում մեր կենսական ուժերը, ինչպես այս խեղճ ընտանիքը... Սա մեր ազգային նրբերանգներից մեկն է, որ ձևավորվել է մեր դժվար ու հոգսաշատ դարերի ընթացքում, և սակայն այսօր նորանալու խնդիր ունենք, և մեզ չի խանգարի սթափ հայացքով ինքներս մեզ նայելը: Հին արիացիները ասում էին. "Մոռացիր այն, ինչը անցել է, և մի մտածիր այն բանի մասին, որը դեռ չի եղել": Կարծում եմ, եթե սովորենք անցյալի բեռը և ապագայի վախը գոնե մասամբ թոթափել, չեղածն էլ չշալակել, ապրել այստեղ ու այսօր եղածով և ունեցածով, մեր քայլը և առաջընթացը կթեթևանան և կարագանան: Ահա այս խնդիրն են փորձում լուծել նաև Արմեն Օհանյանը և Կիկոսը: Կիկոսն ինքն է ուզում իր մեջ հաղթահարել այս խնդիրը, հաղթահարել աղբյուրի մոտ չգնալու արգելքը ու վախը, ծառը չբարձրանալու սպառնալիքը: Մինչդեռ գյուղում այս պատմությունը վաղուց է հայտնի ու արդեն սովորական է, այնքան սովորական, որ դպրոցում արդեն այս հեքիաթն են անցնում և Կիկոսին էլ հանգիստ հարցնում են. - Կիկոս, մահդ սովորե՞լ ես:
Բայց Կիկոսը շատ վաղուց գիտի իր մահը, անգիր գիտի, ամբողջ կյանքը այդ պատմության ու վախի մեջ է ապրել: Բայց այն, որ պատմությունը սովորական է, չի նշանակում, որ այն ծիծիաղելի չէ, չի նշանակում, որ Կիկոսին չեն ծաղրի ու նրա մահվան պատմությունը երեսով չեն տա: Մարդիկ գյուղում ապրում են հին ու հնացած ծեսերով ու հավատալիքներով, մինչդեռ Կիկոսը տառապում է` կրելով այդ ամենի ազդեցությունն իր վրա, խաթարվում են նրա քունը, երազները, մանկությունը… Իհարկե, այս ամենը խելագարության էլ կհասցներ: Հաստաբուն ընկուզենին, արգելված ծառը կանչում են Կիկոսին, երազ ու իրականություն իրար են խառնվում: Ծառը մարտահրավեր է նետում տղային. «թե տղա ես, վեր ել»: Ծառը փրկում է տղային գիշերը տակը թրջելու սովորությունից, բայց այդ թրջելու պատճառն էլ հենց ինքն էր, պատճառն ամբողջ վախն ու առասպելն էր, կաշկանդող առասպելը, որ կործանել է պետք:Հաստաբունը կտրելով չես կտրի առասպելը, առասպելը հենց հերոսների հոգու մեջ է, հենց այդ վախն է պետք արմատախիլ անել: Տարիներն անցնում են, իսկ պատանուն կանչող գաղտնիքը հանգիստ չի թողնում. հիմա էլ Կիկոսի նոր գլխարկն է չգիտես ինչպես հայտնվել հաստաբունի վրա: Մղձավանջները տանջում են Կիկոսին. Երազում անէանում, հետո մոր արգանդում է հայտնվում, մեծանում նորից, ձևավորվում ու լույս աշխարհ է գալիս, և հասակ առնում զարմանալի արագությամբ: Ու նորից, գլխարկը` հաստաբունի վրա: Կիկոսը ծառ է բարձրանում, իսկ մոր պորտալարը կպած է իրեն, բարձրանում է Կիկոսը, ձգվում է պորտալարը, խանգարում, որ հասնի գդակին, ձգվում, ձգվում ու պոկվում: Այս մեկը երազ էր, նույնն իրականության մեջ է հարկավոր: Տանը կռիվ, պայքար, պետք է հաղթահարել, ոչ մի արգելք էլ չի կանգնեցնի: Կացինն առած վազող պապը, որ ամենաառաջին պայքարողն էր Կիկոսի` ծառ բարձրանալու դեմ, խրում է կացինը հողի մեջ ու հեռանում` արցունքն աչքերին: Բոլորը, բոլորը հավաքվել են, բոլորը նայում են, Կիկոսը պետք է բարձրանա, ինչ ուզում եք արեք: Հետո նրանք բոլորն էլ Կիկոսի աչքին Կիկոս են երևում, ու նրանք էլ են բարձրանում ծառը, մի քանիսն ընկնում են, հետո նորից վեր բարձրանում, նորից փորձում, նորից պայքարում ու հասնում գդակներին: Ու հաստաբունից հազարավոր գդակներ են ցած նետվում: Իսկական Կիկոսն էլ իր գդակին է հասել. «Իմ լացն էլ է գալիս, հաստաբունս գրկել եմ ու չեմ հասկանում` հեքիաթ էր, կյանք էր, երազ էր, թե գրականություն… Մտածում եմ` տեր իմ Աստված Հովհաննես Թումանյան, եսիմ ծառի ծերին եմ, հրես ուրախությունից կմեռնեմ, ու կլինի Կիկոսի երկրորդ մահը: Բա դա՞ ով կգրի»:
Դժվար, հերոսկական պայքար` գդակին հասնելու համար: Պայքար կապանքները քանդելու համար: Այս պայքարը և այսպիսի հաղթանակները իսկապես մեզ դժվար են հաջողվում, դժվար են քանդվում կարծրատիպերը, քարացած օրենքները: Ներքին ազատությունն ամենակարևորն է և նրան հասնելն էլ ամենից դժվարն է: Իսկ դեռ որքան Կիկոսներ պետք է հասնեն իրենց գդակներին, որպեսզի առասպելներից կարողանանք ազատվել ազգովին, գոնե այս մեկից, հետո էլ ձախորդությունից ու քաջ նազարներից կազատվենք: Իսկ հիմա դեռ ինքներս մեզ հաղթահարենք…Ամեն մեկս մի Կիկոս ու ամեն մեկիս` մի գդակ, որ հաստաբունից իջեցնել է հարկավոր…Ամեն մեկս մի Գայլ ու մի Կարմիր Գլխարկ, ամեն մեկիս` մեր պայքարը ինքնության իրավունքի համար…Իսկական հեքիաթները երբեք չեն հնանում, իսկ հերոսներն էլ չեն ծերանում: Նրանք դուրս են գալիս հեքիաթի միջից ու քայլում մեզ հետ հավասար, նրանք պատրաստ են փոխել իրենց հագուստը, նորագույն տեխնիկա ձեռք բերել, փոխել ապրելաոճն ու մտածելակերպը, բայց նրանք միշտ, բոլոր ժամանակներում ասելիք ունեն և ամենակարևորն այն է, որ նրանց միշտ էլ լսում են…
Անահիտ Ալեքսանյան
0 Մեկնաբանություն: